Rynek kapitałowy jest segmentem rynku finansowego, gdzie zawierane są transakcje na instrumentach finansowych o okresie zapadalności powyżej jednego roku.
Cechy rynku kapitałowego
Rynek kapitałowy jako segment rynku finansowego, pozwala przedsiębiorstwom pozyskać środki dla finansowania długoterminowych aktywów, w szczególności majątku trwałego i inwestycji. Źródłem kapitału może być rynek niepubliczny lub publiczny.
Ze względu na pochodzenie kapitał dzieli się na własny (bezzwrotny) i obcy (zwrotny). Kapitał własny pochodzi z wpłat akcjonariuszy lub z podziału czystego zysku. Akcjonariusze mają prawo do udziału w zyskach spółki (m.in. dywidend, prawo głosu na Walnym Zgromadzeniu, uczestnictwo w podziale majątku w przypadku likwidacji spółki).
Natomiast wynagrodzeniem dla osób obejmujących obligacje korporacyjne (obligatariuszy) są odsetki. Emitent obligacji może też postanowić o innych formach wynagrodzenia, jak prawo do zamiany na akcje lub prawo pierwszeństwa do zakupu kolejnych emisji obligacji.
Obligatariusze mogą również osiągać dochody z tytułu wzrostu wartości posiadanych papierów na rynku wtórnym. W przypadku akcji zyski są teoretycznie nieograniczone, natomiast w przypadku obligacji - ograniczone do wysokości odsetek oraz wzrostu kursów, które w praktyce są stosunkowo niskie. Wykup obligacji następuje zazwyczaj po cenie równej wartości nominalnej. Ryzyko inwestowania w akcje i obligacje jest ograniczone do kwoty ulokowanych środków pieniężnych.
Podstawowe funkcje rynku kapitałowego
Mobilizacja kapitału. Na rynku kapitałowym działa duża liczba podmiotów – osób fizycznych i instytucjonalnych. Nawet niewielkie sumy dostarczone przez wiele podmiotów tworzą duży strumień pieniędzy, który odpowiednio ukierunkowany pozwala na sfinansowanie poważnych i kosztownych projektów. Taka mobilizacja kapitału jest możliwa tylko na rynku kapitałowym, w którym może uczestniczyć każdy, bez względu na ilość posiadanych środków finansowych.
Alokacja kapitału. Polega ona na transferze kapitału z miejsc, gdzie występuje jego nadwyżka tam, gdzie jest on potrzebny. Rynek kapitałowy powala na przepływ kapitału do najlepszych przedsiębiorstw, o dobrych perspektywach rozwoju i prawidłowo zarządzanych. To umożliwia harmonijny rozwój gospodarki w całym kraju. Jednocześnie szansę rozwoju mają początkujące firmy a także innowacyjne przedsięwzięcia.
Ocena kapitału i ryzyka. Transakcje dotyczące papierów wartościowych emitowanych przez dany podmiot są przeprowadzane po ustalonej przez rynek cenie. Dzięki temu można oszacować wartość rynkową całego przedsiębiorstwa oraz określić poziom ryzyka towarzyszącego jego działalności. Ze względu na dużą liczbę osób dokonujących transakcji, stosujących różne kryteria oceny, zmniejsza się ryzyko popełnienia błędu, jaki mógłby zostać popełniony przy wycenie księgowej lub opartej na analizie fundamentalnej.
Barometr koniunktury. Sytuacja na rynku kapitałowym odzwierciedla stan gospodarki i finansów w kraju ale również w regionie i na świecie. Rynek kapitałowy reaguje najszybciej na zmiany koniunktury, niejednokrotnie z wyprzedzeniem. Dlatego też jest bacznie obserwowany przez ekonomistów i analityków.
Instrumenty rynku kapitałowego
Do instrumentów rynku kapitałowego należą papiery wartościowe o terminie ważności co najmniej jednego roku, z których najważniejsze to: akcje, obligacje, certyfikaty inwestycyjne i listy zastawne.
Akcje należą do papierów wartościowych o charakterze udziałowym i są dowodem współwłasności spółki akcyjnej. Są emitowane na czas nieokreślony. Natomiast obligacje, jako dłużne papiery wartościowe, potwierdzają określone wierzytelności. Ich termin zapadalności jest ustalony. Wyjątkiem są obligacje wieczyste, których emisje dopuszcza nowa ustawa o obligacjach.
Podmiotami kreującymi popyt na kapitał są: przedsiębiorstwa, Skarb Państwa, jednostki samorządowe, inne jednostki oraz gospodarstwa domowe.
Źródłami kapitału są:
- oszczędności gospodarstw domowych,
- zyski przedsiębiorstw,
- podatki i inne daniny płacone na rzecz państwa,
- lokaty bankowe,
- środki zgromadzone przez fundusze inwestycyjne i emerytalne oraz ubezpieczycieli.
Dzięki płynności rynku kapitałowego każdy z jego uczestników ma możliwość swobodnego zawierania transakcji na instrumentach finansowych.
Klasyfikacja rynku kapitałowego
Rynek niepubliczny to rynek prywatny, na którym są zawierane transakcje indywidualne pomiędzy emitentem oraz inwestorami lub tylko między inwestorami. Oferta nabycia papierów wartościowych jest kierowana do wybranych inwestorów w liczbie nie większej niż 149. Transakcje są zawierane w sposób niewystandaryzowany z zachowaniem ogólnych przepisów prawa, w szczególności kodeksu spółek handlowych lub ustawy o obligacjach. Płynność tego rynku jest niska, co powoduje, że wyjście z inwestycji w dowolnym momencie może być trudne lub wręcz niemożliwe. Na rynku niepublicznym działają fundusze private equity/venture capital, inwestorzy branżowi, inwestorzy indywidualni a także inne podmioty.
Rynek publiczny to ta część rynku kapitałowego, gdzie emitent bądź inny podmiot składa ofertę nabycia papierów wartościowych więcej niż 149 osobom lub nieoznaczonemu adresatowi. Przeprowadzenie oferty publicznej wymaga sporządzenia prospektu lub memorandum informacyjnego i zatwierdzenie go przez Komisję Nadzoru Finansowego. Obrót wtórny papierami wartościowymi odbywa się na rynku zorganizowanym, czyli na rynku regulowanym lub w alternatywnym systemie obrotu, prowadzonym przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie oraz spółkę BondSpot.
Rynek pierwotny i wtórny
Rynek pierwotny jest to część rynku kapitałowego, gdzie emitent lub subemitent usługowy proponuje nabycie papierów wartościowych nowej emisji. W ten sposób zwiększa on swój kapitał zakładowy. Nowi akcjonariusze stają się współwłaścicielami spółki i otrzymują wszystkie prawa wynikające z posiadania akcji. Na rynku pierwotnym mogą być też plasowane obligacje.
Rynek wtórny jest to to część rynku kapitałowego, gdzie transakcje kupna i sprzedaży papierów wartościowych zawierane są pomiędzy osobami innymi niż emitent. Papiery wartościowe na tym rynku oferują podmioty inne niż emitent. Na cenę rynkową papierów wartościowych ma wpływ sytuacja ekonomiczna emitenta i w branży, koniunktura na giełdzie, rekomendacje analityków, polityka gospodarcza rządu, sytuacja makroekonomiczna w kraju i na świecie, kursy walutowe, notowania surowców, sytuacja na zagranicznych rynkach finansowych, sytuacja polityczna w kraju i na świecie. Sztandarowym przykładem rynku wtórnego jest Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie.
Podsumowanie
Rynek kapitałowy zapewnia optymalne lokowanie kapitału, w tym oszczędności gospodarstw domowych. Przedsiębiorstwa korzystające z rynku kapitałowego mogą pozyskać środki finansowe niejednokrotnie po niższej cenie niż w banku. Łatwość dostępu do kapitału przyczynia się do rozwoju przedsiębiorstw, w tym poprawy innowacyjności, konkurencyjności i w konsekwencji całej gospodarki.