Handel na giełdzie towarowej

Na rozwiniętych rynkach giełdy towarowe są miejscem koncentracji podaży i popytu na różne towary. Nowoczesne giełdy są miejscem obrotu nie tylko towarów lecz również instrumentów pochodnych na te towary - kontrakty terminowe i opcje.

Kontrakt terminowy

Celem przedstawionych sposobów inwestowania będzie osiągnięcie zysku na różnicach cen kupna i sprzedaży, co jest określane pojęciem – spekulacja.
Kontrakt terminowy jest standaryzowaną umową między dwoma stronami - kupującym i sprzedającym, dotyczącą kupna lub sprzedaży określonych aktywów w określonym czasie w przyszłości po określonej cenie.
Przez pojęcie otwarcia pozycji rozumie się kupno lub sprzedaż kontraktu. Zajęcie pozycji długiej oznacza kupno kontraktu, pozycji krótkiej – sprzedaż kontraktu.
Kupujący kontrakt terminowy (pozycja długa) – ma obowiązek kupić aktywa określone w specyfikacji kontraktu, natomiast sprzedający kontrakt (pozycja krótka) – ma obowiązek sprzedać aktywa określone w specyfikacji kontraktu.
Cechą kontraktu futures w przeciwieństwie do kontraktów forward jest to, że warunki kontraktu są wystandaryzowane. Dotyczy to: rodzaju i jakości towaru, wielkości kontraktu, terminu wykonania kontraktu, miejsca dostawy oraz sposób jej rozliczenia.
Instrumentem bazowym mogą być różne towary będące przedmiotem obrotu na rynku kasowym, jak surowce (ropa, gaz), metale (złoto, platyna, srebro, pallad, miedź), waluty, energia, płody rolne (soja, pszenica, kawa, mleko, mięso), miary ekonomiczne (stopy procentowe, indeksy giełdowe). Aktywami bazowymi mogą być także inne miary lub wartości, np. pogoda mierzona temperaturą powietrza. Ten czynnik, na pierwszy rzut oka nie przystający do rynku finansowego, jest niezwykle istotny dla funkcjonowania gospodarki, gdyż wywiera znaczący wpływ na różne jej dziedziny, jak m.in. wielkość plonów rolnych, obroty firm turystycznych, ubezpieczeniowych, czy budowlanych. Szacuje się, że około 20% amerykańskiej gospodarki jest bezpośrednio uzależnione od kaprysów pogody.

Standaryzacja motorem rozwoju

Na skutek wprowadzenia standaryzacji kontraktów ułatwiono inwestorom zawieranie transakcji na dużą skalę, co przyczyniło się do dynamicznego wzrostu obrotu giełdowego tymi instrumentami. Zabezpieczenie rozliczenia transakcji jest obowiązkowe i jest nim depozyt zabezpieczający złożony w izbie rozrachunkowej. Rozliczenia otwartych pozycji odbywają się po każdej sesji i mają wyłącznie charakter finansowy. Ostateczne rozliczenie następuje po zamknięciu pozycji. Inwestor może utrzymać pozycję w kontrakcie do dnia wygaśnięcia kontraktu, może też zamknąć ją poprzez zawarcie transakcji odwrotnej do transakcji pierwotnej, tzn. pozycja długa jest zamykana przez sprzedaż kontraktu, natomiast pozycja krótka - poprzez kupno kontraktu.
Specyfiką zdecydowanej większości transakcji na instrumentach pochodnych typu futures jest to, że ich celem nie jest efektywna dostawa towarów, lecz są one zawierane przez inwestorów celu wykorzystania pozytywnych z ich punktu widzenia wahań cen instrumentów giełdowych (transakcje spekulacyjne, w tym także z wykorzystaniem spread’ów), zabezpieczenia się przed negatywnymi skutkami wahań cen towarów giełdowych (hedging), bądź transakcje arbitrażowe w celu wykorzystania różnicy cen między rynkiem terminowym i kasowym. Przedmiotem dzisiejszego artykułu będzie analiza transakcji spekulacyjnych z wykorzystaniem kontraktów terminowych na płody rolne oraz obligacje.
Rynek terminowy umożliwia osobom, które chcą zarządzać ryzykiem pozycji na rynku kasowym (np. w walucie) stosowanie strategii zabezpieczających. Operacje takie nie byłyby możliwe bez aktywnych spekulantów, chcących przejąć to ryzyko w zamian za szansę otrzymania w przyszłości premii w postaci wzrostu wartości posiadanej pozycji. To właśnie te dwie grupy uczestników rynku w zdecydowanej większości zapewniają płynność i wysokie obroty giełd towarowych.

Rynek terminowy i gospodarka

Z punktu widzenia gospodarki towarowy rynek terminowy odgrywa bardzo wiele pożytecznych funkcji, do których w pierwszej kolejności należy zaliczyć:

a) ujawnianie cen,

b) stabilizowanie cen

c) zwiększenie płynności obrotu towarowego,

d) przenoszenie ryzyka.

Spekulacja, czyli zarabianie na różnicach

Najprostszą odmianą spekulacji na tych kontraktach, związanych ze stopą procentową może być zajęcie odpowiedniej pozycji w kontrakcie na obligacje oraz zamknięcie jej po kursie bardziej korzystnym – przynoszącym zysk.

Przykład:

Źródło: Notowania Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A.

Właściwe przewidzenie kursu kontraktu, w tym przypadku zajęcie długiej pozycji, dało inwestorowi znaczny zysk. Przyjmując, że depozyt zabezpieczający, wniesiony przez inwestora wyniósł 2.000 PLN, zwrot z pozycji długiej w kontrakcie wygasającym w grudniu 2005 r. wyniósł 46%. Jednak inwestor, którego oczekiwania rynkowe okazały się nietrafne poniósł stratę równą nominalnie zyskom inwestora zajmującego długą pozycję.

Wyrafinowana spekulacja

Źródło: Kansas City Board of Trade

Inwestor osiągnął zysk 750 $ przy ograniczonym ryzyku. Należy przy tym zaznaczyć, że dodatkową korzyścią z takiej transakcji jest niższy depozyt wymagany przez giełdową izbę rozrachunkową.
Podsumowując należy stwierdzić, że rynek terminowy stanowi interesującą alternatywę dla zawierania zyskownych transakcji spekulacyjnych. Prowadzenie prostych spekulacji obarczone jest jednak dużym ryzykiem, ze względu na efekt dźwigni finansowej, jaka występuje w przypadku instrumentów pochodnych. Ryzyko to można obniżyć poprzez zastosowanie transakcji z wykorzystaniem spread’ów. Trafne przewidzenie zmian różnicy między poszczególnymi aktywami może przynieść zysk przy ograniczonym ryzyku.

Nasza giełda towarowa

W Polsce niestety brak jest odpowiednio rozwiniętego rynku towarowego, na którym można byłoby swobodnie handlować instrumentami terminowymi na towary. Nasze członkostwo w Unii Europejskiej i związana z tym wspólna polityka rolna ogranicza możliwości rozwoju efektywnego rynku towarami rolnymi. Możliwość inwestowania w kontrakty terminowe na indeks giełdowy daje Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA.

Istnieje w naszym kraju kilkanaście instytucji działających pod nazwą giełda towarowa. Większość z nich to firmy realizujące transakcje gotówkowe, zakończone dostawą towaru. Brak aktywnie działających inwestorów nie gwarantuje odpowiedniej płynności oraz tworzenia strategii inwestycyjnych. Płynność jest podstawowym czynnikiem niezbędnym dla prawidłowego i obiektywnego kształtowania cen oraz zapobiegania manipulacjom cenowym Dodatkowym czynnikiem niesprzyjającym powstawaniu rynku towarów rolnych jest wspólna polityka rolna Unii Europejskiej. Ceny płodów rolnych są gwarantowane, co uniemożliwia kształtowanie wolnego rynku, niezbędnego dla kreowania ceny, na podstawie działania wyłącznie sił podaży i popytu. Obecnie minimalna gwarantowana cena pszenicy konsumpcyjnej jest na poziomie 102 euro dla wielkości dostawy minimum 80 ton. Stąd istnieje miejsce dla grupy pośredników, skupujących zboże od rolników, które może być sprzedane hurtowo.

Handel za granicą

Aby efektywnie inwestować na giełdzie towarowej, należałoby przenieść się za ocean, gdzie towarowy obrót giełdowy odbywa się na ogromną skalę. Profesjonalna organizacja, różnorodność produktów finansowych dostosowanych swoją wielkością dla każdego uczestnika rynku czyni rynek towarowy w USA wysoce efektywnym. Do najbardziej znanych giełd towarowych należy: Chicago Board of Trade (CBOT), Chicago Mercantile Exchange (CME), Chicago Board Options Exchange (CBOE), Kansas City Board of Trade, New York Mercantile Exchange (NYMEX), Wiener Börse, Euronext, London Metal Exchange (LME), Singapore International Monetary Exchange (SIMEX).