Na rynku finasnowym zawierane są transakcje kupna i sprzedaży różnych form kapitału. Odgrywa on ważną rolę w gospodarce i społeczeństwie.
Segmenty i instrumenty rynku
Rynek finansowy tworzą następujące segmenty: rynek pieniężny, rynek kapitałowy, rynek walutowy, rynek terminowy, rynek depozytowo-kredytowy.
Na rynku finansowym dokonuje się obrót instrumentami finansowymi między jego uczestnikami według ustalonych zasad.
Instrument finansowy jest umową, która reguluje wzajemne relacje finansowe pomiędzy dwiema stronami.
Zgodnie z polskim prawem instrumentami finansowymi są:
(i) papiery wartościowe - akcje, prawa poboru, prawa do akcji, warranty subskrypcyjne, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne funduszy, instrumenty pochodne na akcje i obligacje, a także inne instrumenty, które uprawniają do ich objęcia lub nabycia;
(II) instrumenty finansowe niebędące papierami wartościowymi - jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych otwartych, instrumenty rynku pieniężnego, opcje, kontrakty terminowe, umowy forward, kontrakty na różnicę, swapy.
Według terminu zapadalności instrumenty finansowe dzielą się na:
- krótkoterminowe – do 1 roku,
- średnioterminowe – od 1 roku do 3 lat,
- długoterminowe – powyżej 3 lat.
Każdy tych instrumentów odgrywa swoistą rolę w funkcjonowaniu rynku finansowego oraz zaspokajaniu potrzeb jego uczestników.
Rynek pieniężny
Na rynku pieniężnym dokonywane są transakcje na instrumentach finansowych o okresie zapadalności do jednego roku. W Polsce uczestnikami tego rynku są: Narodowy Bank Polski, banki, Skarb Państwa, przedsiębiorstwa oraz inwestorzy instytucjonalni, w tym fundusze inwestycyjne i ubezpieczyciele a także inwestorzy indywidualni.
Do instrumentów rynku pieniężnego zalicza się: bony skarbowe, bony pieniężne, krótkoterminowe papiery komercyjne, bony komercyjne, certyfikaty depozytowe, operacje otwartego rynku, lokaty międzybankowe, swapy walutowe, kredyty i depozyty na rynku międzybankowym. Większość tych instrumentów stanowi przedmiot obrotu pomiędzy instytucjami finansowymi i nie jest dostępna dla inwestorów detalicznych.
Skarb Państwa dokonujący emisji bonów skarbowych pozyskuje tą drogą środki dla finansowania bieżących wydatków budżetowych.
Przedsiębiorstwa pozyskują kapitał krótkoterminowy emitując krótkoterminowe dłużne papiery wartościowe – bony handlowe (commercial papers). Stanowią one wygodną formę pozyskania finansowania majątku obrotowego.
Celem działania Narodowego Banku Polskiego na rynku pieniężnym jest utrzymanie niezbędnego poziomu płynności finansowej w sektorze bankowym. Wykorzystywane w tym celu instrumenty to: operacje otwartego rynku, rezerwa obowiązkowa oraz kredyty refinansowe. Operacje otwartego rynku polegają na warunkowej i bezwarunkowej sprzedaży lub zakupie krótkoterminowych papierów wartościowych, lub walut jak również emitowaniu własnych papierów dłużnych - bonów pieniężnych.
Banki komercyjne wykonują pomiędzy sobą operacje związane z pożyczaniem i lokowaniem środków na okres do jednego roku. Pozwala to na szybki przepływ środków pieniężnych z banków, które posiadają nadwyżkę pieniądza do tych, które odnotowują jego niedobór. Działanie sił podaży i popytu na płynne rezerwy kształtuje cenę, jaką bank musi zapłacić za pożyczone środki. Z drugiej strony kształtowana jest w ten sam sposób cena, jaką bank otrzyma za przyjęty depozyt.
Pożyczane i lokowane środki banków komercyjnych są wyceniane według dwóch stóp procentowych:
- WIBOR – Warsaw Interbank Offer Rate - referencyjna wysokość oprocentowania kredytów na polskim rynku międzybankowym,
- WIBID – Warsaw Interbank Bid Rate - referencyjna wysokość oprocentowania lokat na polskim rynku międzybankowym.
Dla każdej z tych stóp procentowych stosowane są następujące daty waluty:
- O/N (ang. Overnight) – przez noc,
- T/N (ang. Tomorrow Next) – z dnia jutrzejszego na pojutrze,
- S/N (ang. Spot Next) – 2 dni,
- 1W (ang. 1 Week) – 1 tydzień,
- 1M, 3M, 6M, 9M (ang. Months) – 1, 3, 6, 9 miesięcy,
- 1Y (ang. 1 Year) – 1 rok.
Rynek kapitałowy
Na rynku kapitałowym są zwierane transakcje instrumentami finansowymi, których okres zapadalności jest dłuższy niż jeden rok. Należą do nich (i) udziałowe papiery wartościowe (np. akcje i certyfikaty inwestycyjne) oraz (ii) dłużne papiery wartościowe (np. obligacje, listy zastawne).
Podmioty prowadzące działalność gospodarczą w formie spółki akcyjnej lub komandytowo-akcyjnej dokonują emisji akcji i zwiększają w ten sposób kapitały własne. Emitując natomiast obligacje pozyskują kapitał dłużny. Oba rodzaje kapitałów finansują aktywa przedsiębiorstwa. Certyfikaty inwestycyjne funduszy inwestycyjnych zamkniętych służą pozyskaniu środków na nabycie aktywów funduszu. Skarb Państwa, reprezentowany przez Ministra Finansów, przeprowadza emisje obligacji w celu zaspokojenia potrzeb budżetowych.
Zorganizowany obrót instrumentami rynku kapitałowego jest prowadzony na Głównym Rynku Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, NewConnect a także na Catalyst (dłużne instrumenty finansowe). Ponadto poza rynkiem zorganizowanym funkcjonuje pozagiełdowy rynek obrotu prowadzony przez banki i inne instytucje finansowe.
Rynek walutowy (forex)
Na rynku walutowym forex w wyniku działania sił podaży i popytu ustalane są kursy poszczególnych walut (jedna wobec drugiej, np. EUR/USD). Rynek ten dzieli się na kasowy, gdzie dostawa walut jest dokonywana natychmiast i na rynek terminowy, z wykorzystaniem walutowych instrumentów pochodnych. Na rynku terminowym zazwyczaj nie dochodzi do fizycznej dostawy walut a zyski i straty są rozliczane finansowo.
Około 90% globalnych obrotów na forex pochodzi z transakcji spekulacyjnych. Pozostałymi uczestnikami rynku są podmioty prowadzące działalność gospodarczą, dokonujące rozliczeń w walutach (np. importerzy i eksporterzy) oraz banki centralne dokonujące interwencji.
Rynek terminowy
Na rynku terminowym odbywa się obrót instrumentami pochodnymi, tj. takimi, których ceny zależą bezpośrednio od notowań aktywów bazowych: waluty, akcje, indeksy giełdowe, obligacje czy stopy procentowe. Do najpopularniejszych instrumentów pochodnych należą kontrakty terminowe futures i forward, opcje, swapy, transakcje terminowe FRA (ang. Forward Rate Agreement) oraz outright-forward.
Na rynku terminowym są zawieranie transakcje spekulacyjne, zabezpieczające (hedgingowe) oraz arbitrażowe. Inwestorzy spekulujący na instrumentach pochodnych liczą na korzystne dla siebie zmiany cen aktywów bazowych, przejmując znaczącą część ryzyka. Celem zawierania transakcji hedgingowych jest kompensacja strat finansowych wynikających z niekorzystnych zmian cen aktywów bazowych. Stosują je najczęściej podmioty prowadzące działalność gospodarczą jak również inwestorzy zabezpieczający pozycję na rynku finansowym lub towarowym, np. posiadając akcje danej spółki sprzedają kontrakt terminowy na tą akcję. Transakcje arbitrażowe polegają na zawieraniu przeciwstawnych pozycji na to samo aktywo notowane na różnych rynkach. Arbitrażyści zarabiają na różnicach cen tego aktywa, jaki mogą zaistnieć pomiędzy tymi rynkami. Tego rodzaju strategia inwestycyjna jest pozbawiona ryzyka.
Rynek depozytowo-kredytowy
Rynek depozytowo-kredytowy jest to miejsce funkcjonowania instytucji finansowych, do których podstawowych zadań należy przyjmowanie depozytów oraz udzielanie kredytów i pożyczek. Uczestnikami tego rynku są z jednej strony banki komercyjne, banki spółdzielcze, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe a także inne podmioty pozabankowe świadczące usługi w tym zakresie a z drugiej strony klienci tych instytucji. Płynność instrumentów rynku depozytowo-kredytowego jest niższa niż instrumentów należących do pozostałych segmentów.
Podsumowanie
Rynek finansowy przyczynia się do mobilizacji i alokacji kapitału. A to oznacza, że możliwe jest jego przemieszczanie z miejsc, gdzie są jego nadwyżki tam, gdzie jest on potrzebny. Rynek finansowy zapewnia obrót pieniężny niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki. Natomiast kondycja rynku finansowego pozwala określić stan koniunktury w gospodarce.