Spis treści
Term sheet
Przed rozpoczęciem negocjacji fundusz jako potencjalny inwestor przedstawia swoje oczekiwania dotyczące współpracy w specjalnym dokumencie (term sheet). Nie jest to dokument prawnie wiążący lecz strony znają wzajemne oczekiwania i obowiązki.
Term sheet jest dokumentem opracowywanym przez potencjalnego inwestora na początkowym stadium procesu inwestycyjnego. Jego forma może być dowolna, jednak jest on ważnym drogowskazem dla przyszłych prac i pozwala uniknąć nieporozumień. Jeżeli nie zostanie zaakceptowany przez spółkę wówczas inwestor nie traci zbędnie czasu i może zająć się poszukiwaniem innego projektu.
Przed opracowaniem tego dokumentu fundusz jako inwestor musi posiąść pewną wiedzę o spółce a także ustalić sobie zakres działań.
Term-sheet, stanowi syntetyczne zestawienie warunków inwestycji, proponowane przez fundusz. Zawiera on opis finansowych warunków transakcji oraz jej strukturę prawną. Propozycje funduszu są negocjowane i ostateczna wersja jest zatwierdzona przez obie strony. Stanowi to punkt wyjścia dla dalszych prac. Term sheet pod względem prawnym odpowiada listowi intencyjnemu, gdyż nie zawiera zobowiązań żadnej ze stron do przeprowadzenia transakcji ani szczegółowych jej warunków.
Nie stanowi on wiążącej oferty a jego akceptacja nie skutkuje jeszcze zawarciem umowy. Jednak pewne klauzule mogą obowiązywać już na etapie rozmów, bez względu na ich finał.
Dokument ten zawiera:
· opis przedmiotu inwestycji,
· ogólne warunki inwestycji, ilość nabywanych akcji (udziałów), rola funduszu w spółce, warunki wyjścia z inwestycji, sprawowanie nadzoru właścicielskiego,
· harmonogram działań określający terminy negocjacji, opracowania due diligence, biznes planu, umowy inwestycyjnej, objęcia akcji (udziałów),
· wstępną wycenę przedmiotu inwestycji (po przeprowadzeniu szczegółowej analizy sytuacji finansowej może ulec zmianie),
· warunki, które powodują zawieszenie inwestycji,
· sposób realizacji inwestycji,
· zestawienie i opis istotnych elementów umowy inwestycyjnej,
· zasady prowadzenia negocjacji,
· zasady podziału kosztów, które mogą być związane z prowadzeniem działań przedinwestycyjnych,
· klauzulę wyłączności, w której fundusz zabezpiecza sobie prawo być jedynym kandydatem na inwestora,
· klauzulę poufności, które zabezpieczają interesy stron bez względu na wynik negocjacji.
Term sheet może też zawierać klauzule roszczeniowe zabezpieczające interesy stron w przypadku niedojścia transakcji do skutku z winy jednej ze stron.
Po uzgodnieniu ostatecznej wersji dokumentu można rozpocząć dalsze prace.
Co to jest due diligence?
Pojęcie due diligence oznacza szczegółową analizę i ocenę wszystkich obszarów funkcjonowania spółki, która może być przedmiotem inwestycji. Celem takiej analizy jest określenie rzeczywistej wartości spółki oraz poziomu ryzyka inwestycyjnego, co stanowi podstawę do podjęcia decyzji o zakupie jej akcji.
Proces due diligence wymaga przeprowadzenia wielu skrupulatnych badań w oparciu o dokumentację spółki, sprawozdania finansowe, wywiady z przedstawicielami spółki, wizji lokalnych, opinii podmiotów zewnętrznych, analizy otoczenia rynkowego.
Podmiot zamierzający zainwestować kapitał w daną spółkę określa samodzielnie zakres analizy w zależności od specyfiki transakcji. Generalnie badanie due diligence dzielimy na: prawne, finansowe, podatkowe, nieruchomości, oddziaływania na środowisko naturalne.
Pełny zakres due diligence dotyczy wszystkich aspektów funkcjonowania spółki i obejmuje:
· Analizę sytuacji spółki w kontekście ogólnogospodarczym i rynkowym, jej miejsca w branży, konkurencyjności jej towarów lub usług, w celu określenia jej pozycji rynkowej i perspektyw rozwoju.
· Analizę sytuacji finansowej spółki w oparciu o sprawozdania finansowe spółki za ostatnie lata. W oparciu o dane ze sprawozdań wyliczane są wskaźniki finansowe pozwalające określić kondycję finansową spółki.
· Analizę sytuacji prawnej spółki, która polega na określeniu aktualnego statusu prawnego, posiadanych praw własności intelektualnej, kluczowych umów, pozwoleń).
· Analizę ryzyk i zagrożeń natury prawnej w działalności przedsiębiorstwa (sprawy sądowe, egzekucje, spory pracownicze, niedozwolone praktyki, działania nieuczciwe z zakresu konkurencji, wpływ na środowisko naturalne, obciążenia oraz kary, toczące się spory z Urzędem Ochrony Konsumentów i Konkurencji, organami celnymi, władzami lokalnymi, inspekcją pracy, pracownikami).
· Analizę zobowiązań publiczno-prawnych, obejmującą weryfikację solidności przedsiębiorstwa wobec organów skarbowych, ZUS (terminowość składania zeznań podatkowych, regulacji podatków i składek na ubezpieczenia społeczne, wyniki i zalecenia kontroli skarbowych oraz ZUS).
· Określenie stanu nieruchomości z udziałem rzeczoznawców majątkowych, sprawdzających status prawny i inne cechy nieruchomości.
· Ocenę sprawności i efektywności gromadzenia i przepływu informacji oraz wykrycia barier i nieprawidłowości w tym zakresie.
· Ocenę struktury organizacyjnej pod kątem jej efektywności działania.
· Ocenę stanu majątku i procesów technologicznych, mającą na celu ocenę poziomu nowoczesności potencjału wytwórczego i konkurencyjności towarów lub usług oferowanych przez spółkę.
· Ocenę wewnętrznej struktury spółki (stosunki własnościowe, kompetencje organów, przepływ informacji).
· Określenie i ocenę zasobów ludzkich (liczba i struktura zatrudnionych, kwalifikacje, kompetencje, umiejętności, wiek, płeć, wynagrodzenia) oraz zarządzania nimi.
· Ocena polityki zarządzania spółką, kompetencji zarządu oraz członków rady nadzorczej.
Wyniki badania stanowią podstawę dla wyceny spółki oraz opracowania umowy inwestycyjnej.
Jak przygotować się na wejście funduszu?
Wejście funduszu inwestycyjnego jako inwestora może być wielką szansą a jednocześnie wyzwaniem dla spółki. Jaką rolę będzie odgrywać fundusz, będzie zależeć od zaangażowania kapitałowego i ilości głosów na walnym zgromadzeniu. Bez względu na to jednak spółka winna dokonać odpowiednich działań, aby poprawić sytuację finansową, organizacyjną oraz wizerunek.
Fundusz jako potencjalny właściciel dokona analizy sytuacji spółki (due diligence), w czym warto współpracować z jego przedstawicielami.
Fundusz inwestycyjny nabywając akcje czy udziały w spółce przynosi kapitał a także inne wartości do spółki. Aby jak najlepiej je wykorzystać należy rzetelnie przedstawić mu swoją sytuację.
Robienie porządków w spółce nie powinno oznaczać przysłowiowego „zamiatania pod dywan”, bowiem nowi właściciele szybko zorientują się w sytuacji, co może mieć przykre konsekwencje dla władz spółki.
Im lepsza sytuacja finansowa i perspektywy rozwojowe, tym większą cenę będzie skłonny zapłacić fundusz za akcje lub udziały. Jeżeli będzie to nowa emisja to pieniądze zasilą spółkę dając jej dodatkowe możliwości rozwoju. Przed zawarciem transakcji należy więc wyjaśnić i zlikwidować nieprawidłowości spółce.
W pierwszej kolejności przyjrzyjmy się należnościom, gdyż te mogą zadecydować o płynności finansowej spółki, bez względu na osiągnięty zysk bilansowy. Należy podjąć decyzję w sprawie należności trudnych lub takich, które mogą być już utracone. Przyszły właściciel nie powinien mieć wątpliwości do rzeczywistego stanu należności, gdyż decydują one o poziomie kapitału obrotowego. A to w konsekwencji przekłada się na płynność finansową.
Nowy właściciel będzie chciał poznać również stan zapasów. Niektóre, zalegające od lat w magazynach, mogą być trudne do upłynnienia.
Przejrzyjmy rezerwy, zarówno te utworzone na należności, jak również na różnice w podatku czy na naprawy gwarancyjne. Ponowna ich rewizja pozwoli na ewentualne skorygowanie ich wartości, gdyż sytuacja od ostatniego dnia bilansowego mogła ulec zmianie.
Poprawę płynności spółki można osiągnąć przez zbycie zbędnych składników majątku trwałego i obrotowego. Może się zdarzyć, że posiadamy nieużywane maszyny, narzędzia lub niewykorzystane nieruchomości, które nie przynoszą już korzyści lecz stanowią martwe pozycje w aktywach bilansu. Uzyskane środki pieniężne ze zbycia niepotrzebnych składników majątku pozwolą na rozwój spółki lub spłatę zobowiązań.
W ramach porządkowania spraw spółka winna w miarę możliwości dokończyć trwające sprawy sporne. Niejednokrotnie zawarcie ugód może być bardziej korzystne niż procesy sądowe. Nowy właściciel nie będzie zadowolony z sytuacji, kiedy spółka jest uwikłana w wiele konfliktów i będzie chciał wykorzystać to podczas negocjacji cenowych.
Ważnym działaniem przed przyjściem nowego inwestora będzie przegląd kadr pracowniczych oraz dokonanie ewentualnych zmian pozwalających racjonalnie wykorzystać zasoby ludzkie. Kapitał ludzki jest w firmie najważniejszym dobrem i najszybciej przynosi korzyści dla całej organizacji.
Należy zdawać sobie sprawę, że fundusz jako nowy właściciel może dokonać istotnych zmian w spółce i wkrótce przyjdzie nam pracować w nowych realiach. Czy będą one lepsze – wiele zależy od tego, jak się przygotujemy na przyjście nowego właściciela firmy.