Kontrakty terminowe stanowią istotny element rynku finansowego. Są to jednak instrumenty obarczone wysokim ryzykiem inwestycyjnym i dużym potencjale zarabiania.
Czym jest kontrakt terminowy?
Kontrakt terminowy jest instrumentem pochodnym, którego kurs zależy od aktywa bazowego, na jakie został on wystawiony. Pod względem prawnym jest to umowa zawarta między dwiema stronami - kupującym i sprzedającym, dotycząca kupna lub sprzedaży określonych aktywów w określonym czasie w przyszłości po określonej cenie. Przez otwarcie pozycji rozumie się kupno lub sprzedaż kontraktu. Pozycja długa oznacza kupno kontraktu, pozycja krótka – sprzedaż kontraktu. Obydwie strony zawierające kontrakt posiadają określone prawa i obowiązki:
- kupujący kontrakt – ma prawo i obowiązek kupić od drugiej strony aktywa określone w specyfikacji kontraktu,
- sprzedający kontrakt – jest zobowiązany i ma prawo sprzedać drugiej stronie aktywa określone w specyfikacji kontraktu.
Pozycja w kontrakcie terminowym może być utrzymywana do dnia wygaśnięcia kontraktu, w którym następuje zamknięcie otwartych pozycji i ostateczne rozliczenie zysków i strat obydwu stron lub zamknięta wcześniej przez zawarcie transakcji przeciwnej. Pozycję długą zamyka się poprzez sprzedaż takiego samego kontraktu, pozycję krótką - poprzez jego kupno. W praktyce terminy wygasania kontraktów są ustalane na okres od jednego miesiąca do dwóch lat.
Kupno kontraktu terminowego oznacza zajęcie pozycji długiej. Oznacza to, że inwestor spodziewa się wzrostu ceny aktywa bazowego. Jeżeli jego oczekiwania się spełnią nastąpi wzrost wartości kontraktu, co bezpośrednio przełoży się na zyski z pozycji długiej.
Sprzedaż kontraktu terminowego oznacza zajęcie pozycji krótkiej. Oznacza to, że inwestor spodziewa się spadku ceny aktywa bazowego. Jeżeli jego oczekiwania się spełnią nastąpi wzrost wartości kontraktu, co bezpośrednio przełoży się na zyski z pozycji krótkiej.
Kontrakty terminowe są notowane na wielu giełdach na świecie, lecz największe znaczenie ma amerykański rynek COMEX należący do Grupy Chicago Mercantile Exchange.
Standaryzacja kontraktów terminowych
Dzięki standaryzacji kontraktów ułatwiono zawieranie transakcji na dużą skale, bez konieczności fizycznej obecności stron a także z wykorzystaniem elektronicznych systemów informatycznych giełd i brokerów. Standaryzacja pozwala na otrzymanie towaru o uzgodnionych parametrach (w przypadku transakcji dostawczych). Ułatwia to też ewidencję i rozliczanie transakcji. Podstawowe parametry kontraktu są ustalane w specyfikacji indywidualnie przez każdą giełdę i są obowiązujące dla wszystkich jej uczestników. Standaryzacja obejmuje m.in:
- aktywo bazowe,
- wielkość kontraktu,
- termin wygasania kontraktu,
- minimalna zmiana notowań,
- sposób wyznaczenia ceny rozliczeniowej,
- warunki dostawy, jeżeli jest przewidziana,
- sposób rozliczenia.
Aktywem bazowym może być dowolny towar, papier wartościowy, waluta, miara ekonomiczna (metale przemysłowe, złoto, ropa naftowa, płody rolne, akcje, obligacje, euro, LIBOR, indeks giełdowy itd.). Najczęściej nie dochodzi do rzeczywistej dostawy aktywa bazowego lecz następuje rozliczenie finansowe w oparciu o zmiany wartości kontraktu.
Wielkość kontraktu stanowi minimalną, niepodzielną ilość aktywa bazowego, która może być przedmiotem kontraktu, np. 100 uncji złota, 5.000 uncji trojańskich srebra, 100.000 USD, 1000 bonów skarbowych, 1,5 mln PLN dla WIBOR, 100 ton miedzi, 10.000 buszli soi. Wartość kontraktu stanowi wartość aktywów, na które opiewa kontrakt określona w oparciu o kurs kontraktu. Na przykład, wartość kontraktu na 100 uncji złota przy kursie 1.200 USD/uncję wynosi 120.000 USD.
Termin wygasania kontraktu jest to określony dzień miesiąca (np. trzecia środa lub piątek), w którym odbywa się ostatnie notowanie serii kontraktów oraz ostateczne rozliczenie. W okresie ważności kontraktu jego cena jest ustalana codziennie w wyniku działania sił podaży i popytu. Jest ona wyższa lub niższa od ceny aktywa bazowego a różnica nazywa się bazą.
Minimalna zmiana ceny (pips) jest to, określona przez giełdę, najmniejsza dopuszczalna wielkość zmiany notowania kontraktu. W przypadku kontraktów na złoto notowanych na COMEX jeden pips stanowi 0,10 USD/uncję. W oparciu o wielkość kontraktu można określić wartość jednego pipsa, która stanowi iloczyn wielkości kontraktu i wartości jednego pipsa, na przykład dla kontraktu na 100 uncji złota wartość pipsa wynosi 100 uncji x 0,10 USD/uncję = 10 USD.
Dzienna cena rozliczeniowa stanowi podstawę dziennego obliczania zysków i strat inwestorów. Zasady wyliczania ceny rozliczenia najczęściej opierają się na kursach ostatnich transakcji z danej sesji. W terminie wygasania kontraktu ustalana jest ostateczna cena rozliczeniowa, jako cena rynkowa aktywa bazowego.
Depozyt zabezpieczający
Zawierając transakcję terminową obie strony wpłacają na swoje konta w izbie rozrachunkowej początkowy depozyt zabezpieczający. Stanowi on ułamek wartości kontraktu i jest określany z uwzględnieniem ryzyka wynikającego z dziennych zmian cen, wielkości kontraktu i bieżącej sytuacji na rynku. Na przykład dla kontraktów na złoto opiewających na 100 uncji notowanych na COMEX stanowi on obecnie około 6% wartości kontraktu.
Codziennie izba rozrachunkowa dokonuje wyceny otwartych pozycji w oparciu o cenę zamknięcia z aktualnych notowań kontraktów. Jeśli ceny zmieniły się na niekorzyść jednego uczestnika rynku, odpowiednia kwota zostanie pobrana z jego depozytu początkowego i przekazana na konto uczestnika posiadającego pozycję odwrotną. Taka operacja jest określana jest mianem wyrównania do rynku (ang. markt to market). W przypadku, gdy saldo depozytu na rachunku inwestora spadnie poniżej minimalnej wartości określonej przez izbę rozliczeniową wówczas inwestor zostanie wezwany do niezwłocznego uzupełnienia depozytu do poziomu początkowego.
Strategie na kontraktach terminowych
Spekulacja
Kontrakty terminowe są wykorzystywane do zawierania transakcji spekulacyjnych. Inwestor spodziewający się wzrostu ceny danego aktywa zajmie długą pozycję w kontrakcie terminowym na to aktywo. Jeżeli jego prognozy sprawdzą się osiągnie zysk stanowiący różnicę wartości kontraktu między dniem zamknięcia pozycji a dniem jej otwarcia. Jeżeli jednak cena aktywa bazowego spadnie – poniesie stratę. Z kolei inwestor przewidujący spadek ceny danego aktywa zajmie krótką pozycję wówczas osiągnie zysk stanowiący różnicę wartości kontraktu miedzy dniem otwarcia pozycji a dniem jej zamknięcia.
Przykład: We wrześniu inwestor A kupił na giełdzie COMEX jeden kontrakt terminowy opiewający na 100 uncji złota po kursie 1.200 USD/uncję z terminem wygasania w grudniu. Wymagany depozyt wyniósł 6.000 USD, co oznacza, że dźwignia finansowa wynosi 20. Przewidywania kursowe inwestora spełniły się i po miesiącu kurs kontraktu wzrósł o 20 USD, czyli o 20 USD, co odpowiada 200 pipsom. Inwestor postanowił zamknąć pozycję. Wynik finansowy z inwestycji wynosi:
200 pips x 10 USD/pips = + 2.000 USD.
Ten sam wynik można uzyskać porównując wartości kontraktu:
W dniu zakupu: 100 uncji x 1.200 USD/uncję = 120.000 USD
W dniu sprzedaży: 100 uncji z 1.220 USD/uncję = 122.000 USD
Różnica: 122.000 – 120.000 = + 2.000 USD
W tym czasie notowania złota na rynku terminowym wzrosły o 20 USD, czyli o 1,67%. Natomiast inwestor zarobił 2.000 USD. Biorąc pod uwagę wartość inwestycji (depozyt) w kwocie 6.000 USD stopa zwrotu z inwestycji wyniosła:
2.000/6.000 = 33% i była 20 razy wyższa niż wzrost ceny złota. Odpowiada to wielkości dźwigni finansowej.
Inwestor B przewidywał we wrześniu spadek cen złota i zajął pozycję krótką, czyli sprzedał kontrakt. Poniósł on stratę, która nominalnie była równa zyskowi inwestora A.
Jak widać transakcje na kontraktach terminowych mogą być wysoce zyskowne. Angażując stosunkowo niewielki kapitał kupuje się lub sprzedaje na określony termin aktywa o wielokrotnie wyższej wartości. Ile razy wyższej? – to zależy od dźwigni finansowej. Jest też druga strona medalu – jeżeli cena aktywa bazowego pójdzie i odwrotnym kierunku niż przewidywany, wówczas inwestor poniesie dużą stratę.
Hedging
Kontrakty terminowe są instrumentami finansowymi pozwalającymi na zabezpieczenie się przed ryzykiem spadków lub wzrostów cen aktywów (ang. hedging). Zajęcie odpowiedniej pozycji pozwala ustalić cenę zakupu lub sprzedaż danego aktywa w określonej przyszłości. Kontrakty terminowe wykorzystują więc firmy lub osoby planujące zakup lub sprzedaż określonych towarów w przyszłości. Na przykład producent złota, aby zabezpieczyć się przed stratą z powodu ewentualnych spadków cen, sprzedaje kontrakty na złoto. Zysk na pozycji w kontrakcie terminowym, jaki ujawni się z przypadku spadku ceny złota zrekompensuje mu stratę, jaką poniesie w związku z dekoniunkturą na rynku złota W innej sytuacji jest jubiler, który chce uniknąć skutku wzrostu ceny złota. Ten winien zająć długą pozycję na rynku kontraktów na złoto.
Arbitraż
Ta strategia polega na jednoczesnym zajmowaniu i zamykaniu przeciwstawnych pozycji w aktywach bazowych i kontrakcie terminowym. Różnice wyceny kontraktów stanowią o zysku z inwestycji. Nie zawsze istnieją warunki rynkowe dla zastosowania takiej strategii. A znalezienie takiej okazji zajmują się profesjonaliści posiadający odpowiednie narzędzia analityczne. Transakcja arbitrażowa przynosi niewielkie zyski, jednak jest ona pozbawiona ryzyka. Przykładem arbitrażu może być jednoczesny zakup 5.000 uncji srebra oraz sprzedaż kontraktu terminowego na taką samą ilość srebra.
Kontrakty vs. złoto
Kontrakty terminowe są ważnymi instrumentami finansowymi, ujawnianie cen i ich prognozę. Przedsiębiorstwa mogą je wykorzystać w celu zabezpieczenia przed ryzykiem finansowym.
Nie są to jednak instrumenty odpowiednie dla osób nie mających zamiaru podejmowania dużego ryzyka, bowiem spekulowanie na rynku kontraktów terminowych może przynieść zarówno wysokie zyski lecz również analogiczne straty. Aby inwestować na rynku terminowym należy posiadać obszerną wiedzę, doświadczenie i narzędzia analityczne. To czasochłonne i stresujące zajęcie, któremu niewiele osób może sprostać.
Dlatego lepiej inwestować w aktywa na rynku dóbr rzeczywistych, inwestując w złote lub srebrne sztabki i monety. Ich wartość wzrasta lub spada tyle ile zmieniła się cena rynkowa. Nigdy nie wygasają, w przeciwieństwie do kontraktów terminowych. I co istotne, złoto i srebro jest w postaci materialnej, co oznacza posiadanie realnego aktywa.