Nadrzędnym celem polityki pieniężnej banku centralnego jest utrzymanie stabilnego poziomu cen i zapobieganie inflacji. Jest to niezbędne dla stworzenia solidnych fundamentów niezbędnych dla perspektywicznego wzrostu gospodarczego kraju.
Cel inflacyjny
W 1999 r. zapoczątkowano ustalanie strategii bezpośredniego celu inflacyjnego, która jest kluczowym elementem realizacji polityki pieniężnej. Polega ona na tym, że Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie ustala poziom podstawowych stóp procentowych NBP, aby zwiększyć maksymalnie prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu. Od początku 2004 r. obowiązuje cel inflacyjny na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. Rada Polityki Pieniężnej ustala poziom stóp procentowych mając na względzie jego spójność z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy procentowe, jakie funkcjonują na rynku pieniężnym mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych. To przekłada się na poziom zadłużenia społeczeństwa oraz przedsiębiorstw , popyt w gospodarce i wzrost cen, którego miernikiem jest stopa inflacji. Narodowy Bank Polski wykorzystuje zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwalający na kształtowanie rynkowych stóp procentowych.
Do tych instrumentów należą:
- operacje otwartego rynku,
- rezerwa obowiązkowa,
- operacje depozytowo-kredytowe.
Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku stanowią transakcje realizowane z inicjatywy Narodowego Banku Polskiego z bankami komercyjnymi. Polegają one na warunkowej i bezwarunkowej sprzedaży lub kupnie papierów wartościowych lub dewiz, oraz dokonywaniu emisji papierów dłużnych banku centralnego.
Operacje otwartego rynku pozwalają na równoważenie popytu i podaży środków, jakie znajdują się w posiadaniu banków komercyjnych ulokowanych w Narodowym Banku Polskim. Pozwala to bankowi centralnemu oddziaływać na poziom krótkoterminowych stóp procentowych rynku międzybankowego.
Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej.
Rezerwa obowiązkowa
Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy również ograniczaniu nadpłynności banków.
Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP.
Operacje kredytowo-depozytowe
W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 7-dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt na koniec dnia). Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną - oprocentowanie depozytu w NBP.
NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych. Kredyt ten umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany jest na następujących zasadach:
- zastawem są skarbowe papiery wartościowe a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% ich wartości nominalnej,
- termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia,
- warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego kredytu.
Narodowy Bank Polski oferuje też bankom możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku centralnym. Lokaty przyjmowane są do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej (stopy depozytowej).
Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych stóp na rynku międzybankowym poniżej stopy depozytowej.
Polityka kursowa
Od 12 kwietnia 2000 r. kurs złotego jest kursem płynnym i nie podlega żadnym ograniczeniom. Bank centralny nie stawia sobie za cel określenia z góry poziomu kursu złotego do innych walut. Zastrzega sobie jednak prawo do interwencji, o ile uzna je za konieczne do realizacji celu inflacyjnego.
Przystępując do Unii Europejskiej, Polska zobowiązała się, że przystąpi do strefy euro. W przyszłości złoty zostanie zatem zastąpiony wspólną walutą europejską, a politykę pieniężną będzie kształtował Europejski Bank Centralny.
Strefa euro obejmuje już kilkanaście państw członkowskich UE. Jednym z warunków uczestnictwa jest spełnienie kryterium stabilności kursu walutowego. Dlatego w okresie poprzedzającym przyjęcie euro kurs złotego do euro zostanie, na co najmniej dwa lata, usztywniony w ramach systemu kursowego ERM II (ang. Exchange Rate Mechanism II). Oznacza to, że w tym czasie Narodowy Bank Polski będzie utrzymywał rynkowy kurs złotego wobec euro w przedziale dopuszczalnych wahań w stosunku do ustalonego kursu centralnego.
Rada Polityki Pieniężnej
Zgodnie z art. 227 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 Ustawy o Narodowym Banku Polskim, Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP.
W jej skład wchodzą:
- Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP,
- 9 członków, powołanych w równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat.
Kadencja członków Rady Polityki Pieniężnej trwa 6 lat. Zadania Rady Polityki Pieniężnej:
- ustalanie corocznie założeń polityki pieniężnej i przedkładanie je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej,
- składanie Sejmowi sprawozdań z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego,
- ustalanie wysokości podstawowych stóp procentowych NBP,
- ustalanie zasad i stopy rezerwy obowiązkowej banków,
- określanie górnych granic zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,
- zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz sprawozdania z działalności NBP,
- przyjmowanie rocznego sprawozdania finansowego NBP,
- ustalanie zasad prowadzenia operacji otwartego rynku.
Rada Polityki Pieniężnej ocenia działalność Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej i uchwala zasady rachunkowości NBP.