Źródła kapitału dla firm

Umowa inwestycyjna z funduszem

Umowa inwestycyjna zawiera istotne zobowiązania obu stron zawierających transakcję sprzedaży akcji lub udziałów. Będzie miała ona znaczący wpływ na dalsze losy spółki, stąd strony muszą dołożyć należytej staranności aby przewidzieć i zabezpieczyć interesy spółki i swoje własne.
Umowa inwestycyjna winna regulować zasady współpracy na wiele lat, gdyż popełnione na tym etapie błędy będą miały przełożenie na współpracę i stosunki między funduszem, innymi wspólnikami oraz organami spółki przez cały okres inwestycji. Umowa winna zawierać formalne informacje o przedmiocie transakcji, czas jej trwania oraz wyszczególnienie osób ją podpisujących.
W części szczegółowej umowa inwestycyjna winna określać zasady współpracy między stronami,  zasady funkcjonowania spółki przez okres inwestycji oraz zasady wyjścia partnerów z inwestycji. Poprawnie skonstruowana umowa definiuje i reguluje następujące zagadnienia:
1.    Treść dokumentów korporacyjnych, jak statut spółki, regulaminów wewnętrznych upoważniając organy spółki do dokonania odpowiednich zmian w tym zakresie.
2.    Cele operacyjne i finansowe spółki i zasady ich weryfikacji.
3.    Założenia dla opracowania biznes planu spółki oraz ewentualnej restrukturyzacji.
4.    Rola funduszu w spółce jako inwestora, podjęte zobowiązania inwestycyjne, doradcze, wsparcie finansowe itp.
5.    Liczba członków organów spółki i ich kompetencji, w tym uczestnictwo w tych organach przedstawicieli funduszu.
6.    Wymagane quorum dla podejmowania uchwał podczas Walnego Zgromadzenia.
7.    Uprzywilejowanie akcji (udziałów) oraz praw osobistych akcjonariuszy (udziałowców), ograniczenia zbywania i obciążania akcji (udziałów), prawa pierwszeństwa współuczestniczenia w transakcjach (prawa poboru)
8.    Okres obejmujący zobowiązanie głównych akcjonariuszy (udziałowców) spółki do niesprzedawania jej walorów (lock-up).
9.    Zasady polityki dywidendy w okresie trwania inwestycji.
10.    Zasady wyjścia z inwestycji przez fundusz, w tym ewentualne zobowiązanie się funduszu do wprowadzenia akcji spółki do obrotu giełdowego, przy czym fundusz może być wskazany jako oferujący akcje.
11.    Zakres informacji dotyczących sytuacji finansowej oraz zarządczej w spółce, jakie otrzymywać będzie fundusz.
12.    Zakaz konkurencji dla członków władz spółki i ich krewnych I stopnia.
13.    Zobowiązanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością do przekształcenia w spółkę akcyjną w przypadku planowania wprowadzenia spółki na giełdę.
14.    Zasady sprawowania nadzoru właścicielskiego, w tym kontroli spółki, z uwzględnieniem pomocy podmiotów zewnętrznych
15.    Możliwość powołania i kompetencje przedstawiciela funduszu odpowiedzialnego za monitorowanie lub zarządzanie ryzykiem w spółce.
16.    Mechanizmy i ramy zmian, jakie mogą mieć miejsce w strukturze właścicielskiej spółki.
17.    Prawo wyjścia i udział w sprzedaży akcji lub udziałów (Tag Along) oraz prawo pierwszeństwa kupna akcji lub udziałów (Drag Along).
18.    Programy motywacyjne dla zarządu, w tym opcje menadżerskie.
19.    Zasady działania w przypadku utraty zdolności kierowania spółką przez  zarząd.

Są to typowe zagadnienia, które winna regulować umowa inwestycyjna. Jednak w zależności od specyfiki transakcji może ona zawierać inne jeszcze postanowienia.
Należy dodać, że w kwestiach nieuregulowanych w umowie obowiązują przepisy kodeksu spółek handlowych oraz innych przepisów prawa.

Wejście funduszu do spółki

Uchwałę w sprawie sprzedaży akcji podejmuje Walne Zgromadzenie. Zwołuje je zarząd, który wcześniej przygotowuje projekty uchwał zgodnie z wytycznymi rady nadzorczej. Przedmiotem transakcji mogą być istniejące lub wyemitowane akcje (udziały) lub jedne i drugie jednocześnie. Uchwała Walnego Zgromadzenia winna zawierać upoważnienie dla zarządu do przeprowadzenia transakcji sprzedaży.
Po dokonaniu rejestracji uchwały w sądzie rejestrowym spółka może podjąć działania robocze. W tym celu winien być wyznaczony profesjonalny zespół pracowników, którzy będzie przygotowywać dokumentację i jednocześnie współpracować z przedstawicielami funduszu.
Strony sporządzają i podpisują dokument określający zasady współpracy i szczegółowe warunki transakcji – Term Sheet. Od tego momentu można podjąć przygotowania do transakcji.
W pracach będzie uczestniczyć również firma doradztwa finansowego, kancelaria prawna, rzeczoznawcy, biegli rewidenci, audytorzy.  W tym celu należy sporządzić pełnomocnictwa dla wyznaczonych przedstawicieli spółki do kontaktów z tymi podmiotami oraz funduszem. Przed rozpoczęciem współpracy należy podpisać z każdym z tych podmiotów klauzulę poufności.
W pierwszej kolejności należy przygotować dokumentację spółki. Jeżeli od ostatniego raportu zawierającego opinię z badania biegłego rewidenta upłynęło sporo czasu, wówczas niezbędne może okazać się sporządzenie śródrocznego sprawozdania finansowego. Fundusz może żądać aby takie sprawozdanie zostało zbadane lub przejrzane przez biegłego rewidenta.
Dział prawny winien przygotować aktualną dokumentację spółki. Niektóre dokumenty, jak wypisy z rejestrów sądowych są ważne trzy miesiące, stąd mogą być nie aktualne.
Fundusz może teraz analizę i ocenę wszystkich obszarów funkcjonowania spółki (due diligence) w celu określenia faktycznej wartości spółki oraz ryzyka inwestycyjnego.
Zarząd spółki po zapoznaniu się z tym dokumentem i zasięgnięciu opinii rady nadzorczej ustala strategię negocjacji z funduszem. W ustalonym terminie strony spotykają się aby negocjować cenę transakcyjną i warunki umowy. W praktyce takich spotkań może być wiele a ich uwieńczeniem jest podpisywanie umowy sprzedaży akcji funduszowi. Oprócz warunków cenowych winna ona zawierać inne istotne postanowienia, w szczególności w zakresie roli funduszu, podjętych przez niego zobowiązań finansowych lub inwestycyjnych, ilości członków zarządu i rady nadzorczej, stanu zatrudnienia, ilości przedstawicieli funduszu w organach spółki, ewentualnej restrukturyzacji, strategii rozwoju, zmiany statutu spółki.
Umowa sprzedaży akcji lub udziałów winna być sporządzona w formie aktu notarialnego.
Jeżeli fundusz obejmuje akcje imienne, wówczas należy wpisać go do księgi akcyjnej. W przypadku udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jest to rejestr udziałowców. Po objęciu akcji lub udziałów przez fundusz spółka składa wniosek o wpis do sądu rejestrowego i Monitora Sądowego i Gospodarczego.
Po tych czynnościach fundusz jest prawowitym akcjonariuszem (udziałowcem) spółki.

Dezinwestycja

Przychodzi kiedyś dzień, kiedy fundusz kończy inwestycję w spółce. Są różne powody takiej decyzji i różne sposoby pozbycia się akcji lub udziałów. Fundusz może według własnego uznania w dowolnym memencie podjąć decyzję o zakończeniu inwestycji w daną spółkę. Może go do tego skłonić osiągnięcie zadowalającego zysku, poniesienie straty lub zmiana strategii inwestycyjnej. Fundusz może pozbywać się aktywów również jeżeli podejmie decyzję o likwidacji.
Fundusz może wyjść z inwestycji poprzez: sprzedaż akcji lub udziałów innemu inwestorowi, wprowadzenie akcji do obrotu giełdowego, umorzenie akcji (udziałów) przez spółkę lub likwidację spółki.

1.    Sprzedaż akcji lub udziałów innemu inwestorowi. Nabywcą może być inny fundusz, instytucja finansowa, inwestor branżowy lub inne podmioty. Ustalenie ceny oraz warunków umowy sprzedaży następuje w drodze negocjacji między funduszem oraz nowym inwestorem. Pozycja negocjacyjna funduszu będzie zależeć od kondycji finansowej spółki, aktualnej sytuacji na rynku finansowym oraz w gospodarce. Jeżeli na rynku jest dobra koniunktura wówczas można uzyskać korzystną cenę. Jednym ze wskaźników rynkowych cen transakcyjnych na rynku private equity jest relacja ceny transakcyjnej do zysku spółki przed opodatkowaniem powiększonego o amortyzację (EBITDA). W okresie dekoniunktury warto rozważyć odłożenie decyzji o dezinwestycji na lepsze czasy.
2.    Sprzedaż akcji lub udziałów pozostałym akcjonariuszom lub udziałowcom, menadżerom lub pracownikom spółki (buy back). Ten sposób wyjścia z inwestycji jest często ustalany przed wejściem funduszu do spółki. Pozwala to na ponowne przejście kontroli przez dotychczasowych właścicieli spółki.
3.    Wprowadzenie akcji do obrotu giełdowego lub ASO lub alternatywnego systemu obrotu. To popularna forma wyjścia z inwestycji. Wprowadzenie akcji na giełdę wymaga sporządzenia prospektu oraz zatwierdzenia go przez Komisję Nadzoru Finansowego, rejestracji akcji w KDPW oraz uzyskanie zgody zarządu giełdy na wprowadzenie do notowań. W przypadku ASO procedury są mniej skomplikowane, jednak dotyczy to mniejszych spółek. Jeżeli fundusz jest jednym z akcjonariuszy musi uzyskać zgodę walnego zgromadzenia na publiczną ofertę akcji, gdyż dotyczy ona wszystkich akcji spółki. Ostateczną cenę sprzedaży akcji podyktują inwestorzy giełdowi. Będzie ona zależeć nie tylko od kondycji finansowej spółki, w tym wartości zysku netto na akcję, lecz również od sytuacji na giełdzie. Stąd fundusz winien starannie wybrać moment debiutu giełdowego, co ma duże znaczenie dla rentowności inwestycji. Jeżeli fundusz posiada udziały w spółce  z ograniczoną odpowiedzialnością, wówczas dla tego rodzaju dezinwestycji niezbędne jest przekształcenie jej w spółkę akcyjną.
4.    Umorzenie akcji lub udziałów. Fundusz może również wyjść z inwestycji, jeżeli spółka umorzy część akcji lub udziałów. W tym celu niezbędne jest podjęcie uchwały Walnego Zgromadzenia o obniżeniu kapitału podstawowego. Kwota uzyskana w wyniku umorzenia stanowi przychód funduszu.
5.    Likwidacja spółki. Fundusz może dokonać likwidacji spółki w celu spieniężenia całego majątku. Po zaspokojeniu wierzycieli pozostała kwota proporcjonalna do udziału w kapitale podstawowym stanowi przychód funduszu.

Wymagane liczby głosów, niezbędne dla podjęcia uchwał w sprawie wprowadzenia akcji do obrotu giełdowego, umorzenia akcji (udziałów) lub likwidacji spółki określa kodeks spółek handlowych. Jeżeli fundusz posiada wystarczającą liczbę głosów na Walnym Zgromadzeniu może odpowiednią uchwałę przegłosować sam, jeżeli mniej - musi przekonać do tego innych akcjonariuszy (udziałowców), tak aby mogła ona zapaść zgodnie z wymogami określonymi w ksh.