Udostępnianie akcji pracownikom przynosi korzyści zarówno firmie, jak również pracownikom. Dzięki temu stają się oni współwłaścicielami firmy.
Dobrowolnośc tworzenia programów
Przedsiębiorstwo może dobrowolnie utworzyć Pracowniczy Program Akcyjny (PPA), w ramach którego pracownicy otrzymują możliwość zakupu akcji, z reguły po preferencyjnej cenie. A to oznacza, że zarabiają już na początku. Z czasem wartość takich akcji może znacząco wrosnąć, jeżeli spółka rozwija się i osiąga dobre wyniki. Pracownicy posiadający akcje, jako współwłaściciele spółki, korzystają z praw korporacyjnych, na równi z innymi akcjonariuszami, na zasadach określonych w kodeksie spółek handlowych. Dotyczą one w szczególności prawa głosu na zgromadzeniu akcjonariuszy, udziału w zyskach (dywidenda), prawa poboru akcji nowej emisji czy uczestnictwa w podziale majątku w przypadku likwidacji spółki.
PPA pomagają stosunkowo niewielkim kosztem zwiększyć pakiet dodatkowych świadczeń, które motywują pracowników do lepszej pracy, wzmacniają ich lojalność i ograniczają rotację. PPA przyczyniają się do zmniejszenia nierówności w podziale dochodu i majątku, mogą przynieść także impuls dla rozwoju gospodarki, ponieważ budują polski kapitał. Dzięki PPA rośnie społeczne poparcie dla gospodarki rynkowej.
Pozytywne skutki programów
Badania wskazują, że spółki posiadające pracownicze programy akcyjne (PPA) z istotnym udziałem pracowników w akcjonariacie osiągają o 1-2 proc. wyższą dynamikę wzrostu przychodów. Wiele przedsiębiorstw z PPA osiąga bardzo dobre zyski - wyższe nawet o 20% w porównaniu z podmiotami, które nie posiadają pracowników w strukturze własnościowej.
Zyskują obie strony. Pracodawca, ponieważ pracownicy, którzy uczestniczą w PPA, lepiej identyfikują się z firmą. Posiadanie akcji daje im poczucie bycia współwłaścicielami firmy, przez co stają się bardziej zmotywowani, wydajni i lojalni. Przywiązując się kapitałowo do firmy są mniej skłonni do zmiany zatrudnienia. Spółka zyskuje także finansowanie bez potrzeby sięgania po finansowanie zewnętrzne. Nie bez znaczenia są także aspekty właściwych relacji miedzy pracodawcą i pracownikami, gdyż ci są znacznie mniej skłonni do stawiania wygórowanych świadczeń za pracę. Akcje lub opcje na akcje to dobry i często stosowany sposób wynagradzania pracowników w start-upach, gdy nie są one w stanie konkurować wysokością płac.
Dla pracownika uczestniczącego w PPA dywidenda stanowi dodatkowe źródło dochodów, nieobciążone składkami ZUS. Posiadane akcje mogą w przyszłości stanowić dodatkowe zabezpieczenie emerytalne. Pracownicy, jako akcjonariusze zyskują także dostęp do większego zasobu informacji o swej firmie, w rezultacie czego rośnie u niego poczucie odpowiedzialności za firmę.
Tradycje w świecie
Najdłuższe tradycje akcjonariatu pracowniczego posiadają Stany Zjednoczone, Francja i Wielka Brytania. W Polsce historia pracowniczych programów jest krótka. Jak pokazują badania PwC wśród 140 spółek giełdowych z indeksu WIG20, WIG40 oraz WIG80 tylko co trzecia spółka realizuje programy akcyjne a 52% nie oferuje żadnych programów. Liczba pracowników-akcjonariuszy w Polsce wyniosła około 90,4 tys. w 2015 roku, wobec 3 mln we Francji oraz 2,3 mln w Wielkiej Brytanii. Jak widać akcjonariat pracowniczy nie jest powszechnie obecny na polskim rynku.
Prawo o PPA
Obecny stan prawny umożliwia organizowanie Pracowniczych Programów Akcyjnych opartych na akacjach i warrantach subskrypcyjnych. Jednak brakuje przepisów podatkowych w zakresie PIT dotyczących opodatkowania dochodów u pracownika w szczególności dotyczących wskazania momentu powstania zobowiązania podatkowego (przyznanie, nabycie, zbycie akcji). Zazwyczaj dochód z tytułu PPA jest uznawany jako zysk kapitałowy i obciążony jest stawką 19%. Jednak stosowane są też inne interpretacje prawne, kiedy akcje są traktowane jako dochód podlegający PIT i składkom ZUS. Nie mamy też szczególnych regulacji podatkowych w CIT, które mogłyby zachęcić przedsiębiorstwa do oferowania akcji pracownikom.
Pracownicze Programy Akcyjne chętnie realizują w naszym kraju międzynarodowe firmy działające w Polsce, jak Google, Microsoft czy IBM Polska.
Pomimo barier, rynek Pracowniczych Programów Akcyjnych rozwija się w Polsce. Sprzyja temu zarówno wzrost świadomości wśród kadry menedżerskiej i pracowników jak też upowszechnianie instrumentów wynagradzania o charakterze motywacyjnym.